Στο άρθρο αυτό, εξερευνούμε το έθιμο του σκεπάσματος του προσώπου του νεκρού κατά τη διάρκεια μιας κηδείας. Αυτή η τελετουργική πράξη φέρει πολλαπλές συμβολικές και πρακτικές σημασίες, αντανακλώντας τον τρόπο που οι κοινωνία μας αντιμετωπίζει τον θάνατο, το πένθος και τη μνήμη του νεκρού.

Τα σάβανα στις κηδείες του παρελθόντος

Γυρίζοντας πίσω στην εποχή της κηδείας της Αγίας Μακρίνας, αδερφής του Αγίου Γρηγορίου, συναντούμε την πρώτη περίπτωση της κάλυψης του προσώπου του νεκρού.

Ο Άγιος Γρηγόριος, κάλυψε με σάβανο το πρόσωπο της αδερφής του λέγοντας:

«Επειδή το ιερόν εκείνο πρόσωπον αι παρθένοι προσέβλεψαν… μιας τινός ατάκτως εκβοησάσης, ότι ουκέτι μετά την ώραν ταύτην το θεοειδές τούτο προσβλέψομεν πρόσωπον…».

Για να τιμηθεί η πίστη της και ο καλόκαρδος και αθώος χαρακτήρας της, η Αγία Μακρίνα παρέμεινε καθ΄ όλη τη διάρκεια της τελετής με καλυμμένο το πρόσωπο και μονάχα στην ταφή το ξεσκέπασαν. Έτσι, λοιπόν, διατηρείται μέχρι και σήμερα το έθιμο αυτό, για να τιμήσουμε την πίστη και τη ζωή των αγαπημένων μας στο τελευταίο τους ταξίδι.

Γιατί σκεπάζουμε το πρόσωπο του νεκρού σήμερα;

Το έθιμο της κάλυψης του νεκρού με το σάβανο διατηρείται μέχρι και στις μέρες μας. Αρχικά, όταν ετοιμάζουν τον νεκρό, του δένουν τα χέρια με ένα άσπρο μαντήλι και το σαγόνι με ένα άλλο άσπρο μαντήλι, και του σκεπάζουν το πρόσωπο με το σάβανο, αφήνοντας μια τρύπα στη μύτη. Η τρύπα στη μύτη διατηρείται από τα παλιά χρόνια, όταν πίστευαν ότι ο νεκρός μπορεί να ξυπνήσει και να μην ήταν στην πραγματικότητα νεκρός, απλώς να παρουσίαζε κάποια τέτοια σημάδια.

Στη συνέχεια, όταν φτάσει η ώρα της ταφής, του λύνουν τα χέρια, βγάζουν το σάβανο από το πρόσωπο και τον σκεπάζουν ολόκληρο με αυτό. Το κάλυμμα που προσώπου σε πολλές κοινωνίες συμβολίζει την καθαρή και αγνή ψυχή του νεκρού.

Επιπλέον, εκτός από την κάλυψη του προσώπου, κάποιες φορές συνηθίζεται και το σφράγισμα του φέρετρου, ώστε να μην αντικρίσει ο κόσμος τον νεκρό και αναστατωθεί. Το έθιμο αυτό ήρθε σε εμάς μέσω της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και καθιερώθηκε για να μην βλέπουν οι καλεσμένοι την αλλαγή του νεκρού και να τον θυμούνται πάντα όπως ήταν εν ζωή.

Άλλα ήθη και έθιμα στις κηδείες

Οι κηδείες αποτελούν μια στιγμή βαθιάς συναισθηματικής φόρτισης και πολιτιστικής σημασίας, με κάθε κοινωνία να διαθέτει τα δικά της ήθη και έθιμα. Ένα συνηθισμένο έθιμο είναι επίσης το σκέπασμα των καθρεφτών στο σπίτι του εκλιπόντος, πράξη που φέρει πολλούς συμβολισμούς

Επίσης, ένα άλλο έθιμο είναι να ρίχνουμε κρασί στον τάφο, το οποίο συμβολίζει την κάθαρση του αποβιώσαντα. Η προσφορά λουλουδιών στο μνήμα, από την άλλη, είναι σύμβολο τιμής και ομορφιάς στον νεκρό. Κατά τη διάρκεια της τελετής, το κάψιμο του θυμιάματος βοηθά στη δημιουργία μιας πνευματικής ατμόσφαιρας και στο διώξιμο των κακών πνευμάτων.

Επιπλέον, το σπάσιμο ενός πιάτου μόλις αποχωρήσει ο νεκρός από το σπίτι, αποτελεί ένα έθιμο, το οποίο διώχνει το κακό από το σπίτι. Στην Ελλάδα, η κατανάλωση κονιάκ μετά την κηδεία λειτουργεί ως μια μορφή παρηγοριάς και κοινωνικής αλληλεγγύης. Τέλος, το γεύμα με τους καλεσμένους αποτελεί μια ένδειξη σεβασμού προς τον αποθανόντα και συμβολίζει την συνέχιση της ζωής παρά τον πόνο της απώλειας.

Δείτε επίσης: Τι κάνουμε όταν κάποιος πεθαίνει στο σπίτι;

Ακολουθίες μετά την κηδεία

Μετά την κηδεία, οι ακολουθίες μνήμης, γνωστές ως μνημόσυνα, παίζουν σημαντικό ρόλο στην διαδικασία πένθους, υπογραμμίζοντας τη συνέχιση της σύνδεσης με τον νεκρό.

Τα εννιάμερα, που πραγματοποιούνται εννέα ημέρες μετά την κηδεία, αποτελούν την πρώτη τελετή μνήμης, υπενθυμίζοντας την πίστη στην αιώνια ζωή.
Τα 40ήμερα, που λαμβάνουν χώρα σαράντα ημέρες μετά, είναι ένα παραδοσιακό έθιμο που τιμά την μνήμη του νεκρού, συμβολίζοντας την Ανάληψη του Χριστού και την πίστη στην Ανάσταση.
Τα τρίμηνα και τα εξάμηνα, που πραγματοποιούνται τρεις και έξι μήνες αντίστοιχα μετά τον θάνατο, τα οποία δεν είναι υποχρεωτικά, αλλά αποτελούν μια σημαντική πράξη για τη μνήμη των ανθρώπων που έχουν αφήσει αυτόν τον κόσμο.
Τέλος, το ετήσιο μνημόσυνο είναι μια σημαντική τελετή που σηματοδοτεί το πέρασμα ενός ολόκληρου έτους και την θύμηση για το αθάνατο της ψυχής που πλέον ζει στους ουρανούς.